‘Geen kind zorgt er uit zichzelf voor een ouder niet meer te zien’

Vaders trekken vaak aan het kortste eind bij echtscheidingen, blijkt uit recent onderzoek van het CBS en de UvA. Van alle volwassen kinderen met gescheiden ouders, ziet 20 procent hun vader niet meer. Louis Tavecchio is emeritus hoogleraar pedagogiek aan de UvA met onder meer als specialisatie de vaderrol in de opvoeding. Verder-online.nl sprak met hem over deze vorm van ouderverstoting.

Hoe komt het dat zoveel vaders kun kinderen niet meer zien?

‘Allereerst hebben wij een cultuur waarin de moeder als de belangrijkste opvoeder wordt gezien. Er heerst een soort moederschapsideologie. De positie van vaders is daardoor lang zwak geweest; kijk bijvoorbeeld naar de schamele twee dagen verlof die vaders krijgen na de geboorte van hun kind. Dat wordt vanaf 2019 weliswaar uitgebreid naar vijf dagen, maar dan nog bungelen we in Europa onderaan. Ook krijgen vaders niet automatisch ouderlijk gezag bij de geboorte van hun kind, terwijl moeders dat wel krijgen.

Wat ook meespeelt, is dat er in Nederland strenger wordt gehandhaafd als vaders de omgang met hun kinderen frustreren. Moeders komen er eerder mee weg als ze de vader weghouden bij de kinderen. In Nederland wordt ook erg lang gekeken of ouders het onderling aan de keukentafel toch met elkaar kunnen oplossen. Maar bij vechtscheidingen luisteren mensen helemaal niet meer redelijk naar elkaar.’

Wat voor invloed heeft opgroeien zonder vader op een kind?

‘Vaak komt het kind in een lager sociaal economisch milieu terecht, doordat de vader meestal de hoofdkostwinner is. Er is minder geld voor clubjes, extra’s op school en sportuitjes. Soms wil het kind zijn vader graag blijven zien maar wordt het door de moeder onder druk gezet om de omgang te minimaliseren. Het kind komt in een loyaliteitsconflict terecht waardoor het zich ongelukkig gaat voelen en zelfvertrouwen verliest.

Als het kind wordt ‘gestraft’ voor het willen onderhouden van zo’n belangrijke band, dan ondermijnt dat zijn gevoel van veiligheid en zekerheid. Het kan zijn schoolprestaties negatief beïnvloeden, het is voor het kind lastiger vriendschappen te ontwikkelen en het moet aan mensen uitleggen hoe het komt dat het zijn vader niet meer ziet. Begrijp me niet verkeerd, álle vechtscheidingen, ook die waarbij de moeders vertrekken, zijn heel slecht voor de ontwikkeling van een kind. Maar vaders worden nu eenmaal vaker verstoten dan moeders. Geen kind kiest er uit zichzelf voor om een ouder niet meer te zien, tenzij er sprake is van geweld, mishandeling of misbruik.’

Kunnen hulpverleners of leerkrachten ingrijpen of signaleren bij ouderverstoting?

‘Dat is lastig. Het kind moet jou als leerkracht of hulpverlener in vertrouwen durven nemen. Maar dat is moeilijk voor het kind, omdat dat onveilig is. Wanneer je als hulpverlener een brug wilt vormen voor het herstel met de ouder die verstoten is, kan dat gevaarlijk zijn voor het kind. Je moet heel zeker weten dat je kunt doordringen tot de verstotende ouder; die moet willen meewerken. Lukt dat niet, dan kan het zomaar gebeuren dat die ouder het kind zo snel mogelijk van school haalt. Dan ben je het kind helemaal kwijt. In de meeste gevallen beschadig je het kind meer dan het al was beschadigd.’

Kunnen vaders het tij op een bepaald moment nog keren?

‘Ook dat is heel lastig. Met de verstotende ouder kun je niet zoveel, die zal niet snel meewerken. Het kan soms tientallen jaren duren voordat het contact hersteld wordt. Als het kind inziet wat de waarde is van de relatie met jou als verstoten ouder, kun je proberen de relatie weer op te bouwen. Maar dat gebeurt dus soms pas na járen. Je kent de verhalen wel van de stapels brieven die ongeopend retour worden gestuurd, of vaders die zelfs een straatverbod krijgen. Op een gegeven moment stopt zo’n vader in zijn wanhoop maar met brieven sturen.’

Vaders en hulpverleners kunnen dus niet zoveel; hoe kunnen we ouderverstoting toch tegengaan?

‘Daar zijn in mijn optiek een paar dingen voor nodig. Ten eerste moeten vaders automatisch gezag over hun kind krijgen bij geboorte. Daarnaast moeten álle scheidende ouders – ook al zijn ze niet getrouwd en hebben ze geen geregistreerd partnerschap – verplicht een ouderschapsplan opstellen. Ten slotte zou er een veel strengere handhaving moeten komen op het naleven van dit plan. In juli van dit jaar is in de Tweede Kamer een motie aangenomen die omgangsfrustratie strafbaar moet maken. Een mooie eerste stap. Hoe dit in de praktijk gaat uitwerken, moet nog blijken.’